İntikam ve Öç Alma Üzerine

İntikam ve öç alma muayene yahut terapi seanslarında vakit zaman karşılaştığımız duygulardandır. Bu yazıda intikam ve öç alma kavramları ile ilgili genel bir bilgi vermek istiyorum.

Kelime manası olarak intikam toplumda çok kullanılsa da aslında birçok manası içeriğinde barındırır.
Öç almayı nasıl tanımlayacağız; literatürde çeşitli tanımlamalar mevcut. Genellikle öç alma “algılanan haksızlık karşılığında ziyan verici bir cezanın uygulanması” formunda tanımlanabilir.

Öç almanın gelecekte muhtemel bir saldırganlığın önüne geçme güdüsünden kaynaklandığı yahut hesaplaşma, ahlaksal bir ders verme ve benlik pahasını onarma isteklerince güdülendiğine dair bildirimler mevcuttur. İntikam kavramı ile karıştırılan öbür kavramlara göz atacak olursak;

Misilleme (retaliation) ekseriyetle süratle verilen bir yansıdır, temelde caydırıcılık özelliği taşıdığı söylenir. Duygulanım içermez. Lakin “öç alma” misillemeden farklı olarak öç alacak kişinin yaşadığı rahatsızlık hissinden (öfke) kurtulması maksadını taşır.

Karşılık verme de (retribution) ise yapılan hareketler yoğunluk açısından öç almaya nazaran daha az ağırdır. Düşmanca davranış genel manada öç almadan farklıdır. Öç almadan kaynaklanan saldırgan davranışlar genel düşmanca bir tavırdan çok, şahsa karşı yapılmış yanlış davranışlara verilen reaksiyonlar olarak haklılaştırılabilir.

Hukuk tarihi penceresinden bakacak olursak adaleti sağlamanın birinci yolu şahsî öç alma olarak tezahür etmiştir. Daha sonra “kısas” devreye girmiştir. Hala dini hukukla yönetilen ülkelerde “kısas” halinde cezayi uygulamalar mevcuttur.

Öç almak isteyen şahıslar genel olarak onaylanmasalar da öç alma hareketleri üniversal olarak ne ayıplanır ne de bu aksiyonlara göz yumulur. Öç almanın olumsuz lakin tipik bir insan davranışı mı yoksa üniversal olumlu bir davranış mı tartışmalıdır. Öç almanın ahlaksal bir misyon olduğu toplumların hala varlığı bunu olumsuz görmemiz gerektiğini düşündürmektedir. Ceza kanunumuz ve çağdaş kozmik hukuk adaleti kişinin kendisinin sağlamasını yasaklamıştır.

Kin ya da öç alma adaleti onarmak için verilen bilişsel ve davranışsal reaksiyonlar olabilir. Bu açıdan bakacak olursak öç alma bireyler ortası bir cürmün tazmini için hatalı bireye karşı istekli olarak gerçekleştrilen saldırgan bir aksiyondur.

Öç alma teraziyi dengelemek, karşı tarafa ahlaksal bir ders vermek yahut etrafında kendisine karşı oluşan görünüşü kurtarmak gayelerini da taşıyabilir.

Bu mevzuda yapılan araştırmaları kıymetlendirecek olursak öç almaya yatkın şahısların uyumsuz ve duygusal açıdan tutarısız olduğu alakası kurulmuştur. Öç alma hissiyle düşmanca toplumsal davranış, düşük seviyede ruhsal güzel oluş, olumsuz duygulanım, düşük ömür doyumu ve duygusal tutarsızlık ortasında hakikat ilgi; ruhsal sağlamlık, bağışlama isteği ve uyumluluk ortasında ise zıt bağlar bulunmuştur. Öç almacı bireylerin daha kolay sonlandığını ve incindiği de saptanmıştır.

Öç almadan bu kadar bahsetmişken bağışlama kavramının tarifi da yapalım. Bağışlama çoğunlukla öç alma hislerinin ya da davranışlarının bulunmamasına ya da bunlardan vazgeçilmesine vurgu yapılmaktadır. Bağışlama, bireyin haksızlığa reaksiyon olarak olumsuz hisleri, kanıları ve davranışları bırakması, kimi durumlarda da olumlu reaksiyonlar vermesi olarak tanımlanabilir.