Mezheplerin Oluşumu ve Temel Nitelikleri

Mezhepler kaynağını İslam dininin temellerinden almakla birlikte çağın gerekleri ve sosyal olayların etkisi altında doğmuşlardır. Bu nedenle mezheplerin tek başına itikadı anlamları olduğunu söylemek eksik bir bilgi olacaktır. Siyasi ve iktisadi mücadeleler, yorum farklılıkları da mezheplerin doğuşunda ve ileride şekil değiştirmesinde etkili olmuştur. Dinde ortaya çıkan her ayrışma hemen mezhep kabul edilmemiştir. Zamanla güçlü bir taraftar kitlesine sahip olan ve metodoloji geliştirebilen akımlar mezhep haline gelmiştir.

İslam dininde mezhepler Hz. Muhammed’in vefatından sonra ortaya çıkan sorunlarla birlikte doğmaya başlamıştır. Dönemin sosyal şartlarının yanı sıra farklı toplumlarla karşılaşma da mezhepler üzerinde etkili olmuştur. İslam ümmetinde ilk ayrışma konusu Hz. Muhammed’in vefatıyla ortaya çıkan devlet başkanlığı sorunu olmuştur. Her ne kadar Hz. Ebubekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın halifeliği ittifakla kabul edilmiş olsa da Şia tarafından bu halifeler Hz. Ali’nin makamını gasp eden kişiler olarak değerlendirilmiştir. Nitekim İslam tarihinin ilk mezhebi sayılabilecek olan Şiilik Hz. Ali’yi imam kabul etmiş ve “İmam’a itaat Allah’a İtaat etmektir” (Ebu Zehra, 1970: 54) görüşü etrafında Hz. Ali’ye itaate itikadı bir anlam yüklemişlerdir.

Hz. Osman Dönemi’nde bürokrasiye yapılan atamalar ve Hz. Osman’ın yumuşak kişiliği Ümeyyeoğulları ile Haşimoğullan arasında küllenmiş olan siyasi çekişmeleri gün yüzüne çıkarmıştır. Hz. Osman’ın şehit edilmesi ile sonuçlanan çalkanalı süreç Hz. Ali döneminde de ayrılıkların artmasına neden olmuştur. Sifin Savaşı sonucunda “Hakem” olayı “Hariciler” adı verilen bir topluluğun doğmasına neden olmuştur. Hz. Ali 661 yılında bir harici tarafından şehit edilmiştir. Bu dönemde Müslümanların birbirleriyle savaşmaları ve ölenlerin durumu, olayların Allah’ın takdiriyle mi kul iradesiyle mi geliştiği, amel, günah gibi meselelerin tartışılması mezheplerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.